-verhaal van Roelof Berkepeis-
Ik zou vrijdagavond mijn guru ontmoeten. Zo noem ik ‘m tenminste. Mijn schaakguru. Een heel gewone man, maar met bijzondere kennis.
Enkele jaren geleden, ik kende de man nog niet door het schaken, was ik eens bij hem aan de deur geweest voor een enquete, vrijwilligerswerk was dat, het ging over reizen. Ze wilden weten wat mensen uitgaven aan hun vakantie, maar de vragenlijst was veel breder; vraag 6 echter, was de enige vraag waar het om ging : hoeveel geeft u ongeveer uit aan uw vakantie?
Hij had geen antwoord gegeven op deze vraag, streelde alleen zijn poes. Juist deze vraag .. en ik kon niets doen. Alsof hij het doel van mijn actie doorzag.
Maar afgelopen vrijdag was anders. Dat hij schaakt, weet ik sinds kort. Atlantis was de plaats van onze ontmoeting, een schaakcafe in Groningen, klein maar fijn, waar hij toen meerdere 1-minuut potjes speelde en de meeste op onnavolgbare wijze won. Ik was onder de indruk en raakte in gesprek met hem. Ik weet niet of hij me herkende, ik denk het niet. Het ging al gauw over het schaken in het algemeen; het spel heeft zoveel aspecten, ook psychologisch, hij zat helemaal op mijn level.
“Het gaat ons om positioneel spel, daarom zit ik nu met jou te praten. Je hebt mijn spel gezien. Schaken kan op diverse manieren, er zijn talloze strategische ideeen en stijlen .. hoe behandel je de pionnen en de stukken, hoe ontvouw jij het liefst onze beginstelling? Positionele spelers zien het spel als een puzzel, waarin de zetten aangewezen kunnen worden, als je de stukken in jouw tuin laat spreken en openstaat voor elke wending, wat er ook mag gebeuren. De volgende zet zal zich aanbieden, dat weet je en daar vertrouw je op, wat de tegenstander ook gezet heeft. In hogere zin is er altijd sprake van zetdwang zegmaar.”
Hij lachte en nam een slok van zijn bier. “Je moet eens enkele video’s kijken van grootmeester Akobian, hij heeft zo’n stijl en kan het goed uitleggen. Zijn lezingen zijn ook spannend, in de zin dat je op verschillende momenten in de partij, meestal een die hij zelf speelde, kunt meedenken wat de volgende zet zou zijn, beter : moet zijn, want het komt er bij Akobian altijd nauw op aan. En Akobian beheerst zijn tuintje. Hij herkent de typen stellingen, in elke fase van het spel. De soorten spanningen, “Keep the tension” zegt hij vaak, want bij schaken hoef je niet te slaan, maar je moet wel steeds een zet doen, dat is het geheim. Kom daarom steeds tot de juiste concentratie; je kent het wezen van de samenwerking der stukken zegmaar, en je kunt daarin geloven om steeds je zet te vinden.”
Het klonk allemaal erg abstract en toch had ik de indruk dat deze man voor mij een soort deur kon openen die ik lang gezocht had, en ik had plots vele vragen. Maar omdat hij direct scheen te begrijpen welke diepte van ons spel ik met hem wilde ontsluiten, gooide hij er enkele bier in en wilde verder alleen een afspraak maken. Bij hem thuis, vrijdag 22.00u. Wat vreemd laat, maar ik vond het goed.
[ video: bekijk het origineel hier en lees de beschrijving ]
Bij aankomst zei hij die avond nog bezig te zijn geweest met een artikel dat hij volgende week moest inleveren. Ik vroeg er verder niet naar. We dronken thee.
De kast die hij opende om er een boek uit te pakken dat hij voor mij uitgekozen had, was van Zuid-Amerikaanse origine leek me. Het hele huis was trouwens vol van zulke eigenaardigheden. Er hing een mystieke sfeer en dat kwam niet door de wierrook, hoewel, dat weet je dan niet meer denk ik ..
Het boek leek oud en opnieuw gebonden. Hij liet me de inhoudsopgave zien. Het eerste hoofdstuk was “het schaakspel is een puzzel” en het tweede “de tuin”.
Ik was verwonderd en wilde de titels van de andere hoofdstukken bekijken om een mogelijke opzet van het boek te ontwaren, maar direct sloeg hij door een legger een bladzijde voor mij open waarop diverse vreemde diagrammen getekend waren, met getallen erin, magische vierkanten leken het, met allerlei formules erbij, veel formules, simpele. “Kijk”, verklaarde hij. “dit zijn de basis-diagrammen van het systeem. Het is hier helemaal uitgetekend, haar wezen in abstractie, maar de practijk is anders. Ik zal je verder niet vermoeien met de inhoud van dit gehele boek, want het is allemaal wel waar maar niemand heeft er wat aan .. je kunt je beter beseffen wat dit betekent en daarmee aan de slag gaan. Ik zal je vanavond vertellen hoe.” Daarop sloeg hij het boek dicht en zette het terug in de kast.
Er viel een stilte in de kamer. Ik wilde iets vragen om zijn vertelling te starten, maar schonk mijzelf nog een kopje thee in. Hij liep naar de keuken. Ik was benieuwd wat deze avond zou brengen.
Ik heb geen idee meer hoelang het duurde voor hij weer in de kamer verscheen, het kwam waarschijnlijk door zijn schaakbord, dat de hele tijd midden op de tafel stond. De beginstelling .. “het wonder”, dat woord herinnerde ik mij van de diagrammen-pagina die ik had gezien. Het leek erop dat alle ideeen in het schaakspel door getallen hun vervolg kunnen hebben, maar een mens denkt niet zo, hij kan zulke formules niet gebruiken, hij moet zijn hersens gebruiken, wat dat dan ook zijn .. de hersens, het denken, de meditatie, het inzicht, de stilte.
“Het gaat vooral om de concentratie” – met deze woorden kwam hij de ruimte weer binnen en bewoog zich op een jongensachtige manier naar de tafel, met mijn thee en zijn schaakbord, en ging zitten in de zetel waarvan ik wist dat het de zijne was. “En als je weet”, ging hij verder, “waarnaar je moet kijken, ben je op weg .. naar de Koning. Haha! Ja, het schaakspel is een puzzel, bepaalde mensen in Azie weten dat, zie dit boek, dat je niet van me kunt lenen trouwens, niemand kan dat, ik heb ‘t ooit gekregen van iemand die wist dat ik de inhoud respecteerde. Welke rating heb je?”
Die avond bleek dat er nog veel te leren is, niet alleen bij het schaken, maar algemeen, in het leven. Want dat was me wel duidelijk geworden: een mens kan het spel niet spelen als een puzzel, al is het dat, hij moet zijn eigen denken vlechten in de patronen van een zeker harmonieus idee, imperfect, maar de mogelijkheden zijn eindeloos en er is in elke fase van een partij de mogelijkheid dat de waardering van een stelling “omslaat”, want een mens kan fouten maken.
Ik probeerde na afloop voor mezelf een samenvatting te maken van wat hij allemaal gezegd had. Het was vooral een kwestie van inzicht en bewustzijn. Elke fase in het spel heeft z’n eigen spanningsveld, waarin je moet aanvoelen welke aspecten van de stelling aandacht nodig hebben, en hoe ze samen zijn in een zeer bepaalde, voor de mens nauwelijks te vatten harmonie. Als je het spel goed kent, kunnen de stukken tot je spreken .. hoe ze zich voelen en wat ze graag willen, samen.
Het schaakspel is een puzzel. De getallen bewijzen het, maar we moeten het zelf doen. Elke idee kan zegevieren. Gewoon veel spelen, dat zei hij ook nog : “Nothing ain’t good until you play with it!”. En niet teveel snelschaken, dat is alleen ter bevestiging en oefening van de patronen die je hebt leren kennen.
Streef naar stellingen die je liggen, waarin je jouw zetten kunt vinden. Leer die tuintjes steeds beter kennen : je zult bepaalde systemen leren, met al hun structuren, voor- en nadelen, trucs en reserves. Lees boeken of kijk video’s van de meesters en analyseer je eigen partijen met andere schakers. En tot slot : geloof in je kunnen, er is op kritieke momenten vaak een oplossing.
Er zijn 2 puzzel-diagrammen die ik heb onthouden van deze sessie. Hier zijn ze. Voor beide geldt : Wit aan zet wint. Mijn guru verklaarde dat deze puzzels “aan de rand van de schaaktuin” liggen. Ik begin te vermoeden wat daarmee bedoeld wordt .. jij ook?
